Deel 11
Maatschappelijke voorzieningen vanaf de 19e eeuw
Deze keer kijken we naar de maatschappelijke voorzieningen van Schore vanaf de 19e eeuw. Dit is niet het meest makkelijke onderwerp waarmee ik deze serie ga afsluiten. Toch neem ik jullie mee in de samenleving vanaf de 19e eeuw tot nu om inzicht te krijgen in het wel en wee van de bevolking van Schore. Uit eigen ervaring weet ik nog dat er een postkantoor in Schore was. Deze en andere voorzieningen zijn geleidelijk uit Schore verdwenen.
Armenzorg
Al op 25 juni 1649 werd door de Staten Generaal verordineerd dat elke stad of parochie haar armen moest onderhouden uit het inkomen van goederen van nobele (diaconie) instellingen. Of dit ook zo werd toegepast in Schore is onbekend.
Wat we wel weten is dat in 1841 de diaconie van Schore voor grote problemen stond. De winterbedeling moest voor een toenemend aantal hulpbehoevende bewoners van Schore worden geregeld. Daarbij kwam nog dat het contract met de dokter op 31 december 1844 afliep. Gelukkig kon dit opnieuw voor vijf jaar worden afgesloten. Ook dit was een zaak van de diaconie. Veel mensen waren ziek in deze tijd. Dokter W. Jansen had veel patiënten. Dominee Van Binsbergen schreef een boekje en hoopte daarmee wat geld bij elkaar te krijgen om de diaconiekas wat te helpen. Met dit geld werd de arts W. Jansen tot en met 1844 afbetaald. De armen waren daarmee van hun schuld verlost.
Het was wel een meer dan moeilijke tijd. In de kerkelijke notulen werd zelfs vermeld dat er een volstrekt gebrek aan aardappelen is. De aardappeloogst van dat jaar stelde niets voor. De aardappelziekte "Phytophthora" was de veroorzaker van deze ellende. Veel mensen emigreerden in die tijd vanwege de armoede naar het buitenland! Zie wat hierover in de vorige aflevering is geschreven.
Armen en zieken waren vanouds aangewezen op de bedeling van de diaconie. In 1854 werd de Armenwet van kracht waarbij elke gemeente een Burgerlijk Armbestuur moest oprichtten. Dus ook in Schore zal dit het geval zijn geweest. Maar dat was vaak nog onvoldoende, waardoor de armen ondersteuning behoefden van de diaconie. De kerkenraad schreef in 1855 dat de armen alleen mogen worden ondersteund met goederen, en geen geld. Dat zou maar leiden tot luiheid en zedeloosheid. Op 26 januari 1862 deelt de geneesheer mee dat hij voor f 60,- per jaar (tot wederopzegging van de beide partijen) de behoeftigen, door de diaconie ondersteund, geneeskundige hulp zal verschaffen. De kerkenraad stemde hiermee in.
Het armenhuis stond aan het begin van de huidige Langstraat (afbeelding1). In 1819 was hier al sprake van bouwvalligheid. Uit de notulen blijkt dat deze woninkjes zo slecht waren dat ze ook in 1862 nodig opgeknapt moesten worden. Dit bracht de diaconie in grote financiële problemen. Voor de bouw van een nieuw armenhuis werd in 1913 vergunning verkregen. Intussen was het armenhuis aan de Zandweg (nu Langstraat) gesloopt voor f 240,-. De vrijgekomen grond werd verhuurd aan de meest biedende, Adriaan Stevense. Het armenhuis stond vanaf 1915 aan de Schoorsezandweg, nu Frisostraat, naast de ingang van de begraafplaats.
Afb.1. Situatie armenhuizen (aan de Langstraat) en kerkelijke bezittingen. (HisGIS internet)
Verklaring: lichtgroen: weiland; midden groen: boomgaard; donker groen: bos; bruin: bouwland; grijs: erf; lila: kerk/diaconie.
De bedeling in Schore bestond vanaf 1920 niet meer uit goederen, maar er werd in geld uitbetaald. Verder werd besloten dat wanneer in een gezin de vrouw lid is van de kerk en de man niet, dat er geen kerkelijke bijstand verleend zou worden. De man vertegenwoordigde het gezin. De vrouw miste in dat geval het recht op uitbetaling van kerkelijke bedeling. De man kon van het Burgerlijk Armbestuur bijstand krijgen.
Vanaf 1929 begon de economische crisis die velen trof in hun kostwinning. De armoede nam grote vormen aan, ook in Schore. Maar middelen om deze armoede tegen te gaan ontbraken zowel bij de burgerlijke als bij de kerkelijke gemeente. Er vond een grote verpaupering plaats van de soms toch al veel te kleine of overvolle woonhuizen.
Wonen in Schore
In 1901 werd de woningwet vastgesteld waarop de plaatselijke bouwverordening van Schore werd gebaseerd. Hierin waren eisen opgenomen aan het interieur van woningen. Woningen die daaraan niet voldeden werden onbewoonbaar verklaard. De plaatselijke bouwverordening diende door de gemeenteraden te worden vastgesteld. Dit zal ook voor Schore een grote aanpassing betekend hebben.
In 1904 bracht de gezondheidscommissie een bezoek aan Schore en Vlake waar volgens de commissie weinig deugde aan de handhaving van de bouwverordening. Vele woningen bleken te klein voor het aantal bewoners, soms bouwvallig en een goede riolering ontbrak. Er was vaak een tekort aan voldoende drink- en werkwater. Ook vele w.c.’s voldeden niet aan de eisen. In 1907 moest de commissie ingrijpen, toen tegen de regels in woningen waren opgesplitst om meerdere gezinnen te huisvesten. De commissie ergerde zich aan de opstelling van de gemeente Schore; met name aan die van burgemeester Van Nieuwenhuijzen.
Begraafplaats
Ook Schore moest voldoen aan de Begraafwet uit 1869 die bepaalde dat de begraafplaats minstens 50 meter buiten het dorp moest worden aangelegd. Voor die tijd werd er begraven in en rond de kerk, op het kerkhof. Het aanleggen van de huidige begraafplaats zal omstreeks de jaren 70 van de 19e eeuw hebben plaatsgevonden. In het kader van de werkverschaffing werd in 1931 de begraafplaats opgeknapt. In 1933 is de begraafplaats te klein geworden. Door grond te pachten van het Burgerlijk Armbestuur werd het mogelijk de begraafplaats uit te breiden.
Vernieling van de kern Schore
Het dorp Schore werd tijdens de oorlog een hevig strijdtoneel. Duitsers gooien brandbommen op het dorp. Een Franse torpedoboot schoot vanaf de Schelde granaten op het dorp Schore om de Duitse opmars te vertragen. De hele kern Schore lag in puin. De kerk stond nog wel overeind, maar was erg beschadigd. De pastorie kwam er nog enigszins goed uit te voorschijn, maar alles met elkaar ziet het er erg droevig uit.
Schore viel op 16 mei 1940 in handen van de Duitsers. Veel voorzieningen van Schore werden daardoor zwaar getroffen. Zo ging ook het gemeentehuis, dat vanaf 1810 tot 1941 aan de Haaimeet aan de zijde van de kerk stond, verloren. De bevolking van Schore werd geëvacueerd. Daarmee verdwenen de maatschappelijke voorzieningen. Tijdens de bevrijdingsacties op 28 oktober 1944 moest Schore weer een beschieting ondergaan.
Samenvoeging met gemeente Kapelle 1941
Schore was door verwoesting zeer zwaar getroffen. Daarbij kwam de grote schuldenlast. Op 3 december 1940 werd in de gemeenteraad tot de opheffing van de gemeente Schore besloten. Op 27 december 1940 werd de beschikking in de Staatscourant gepubliceerd dat met ingang van 1 januari 1941 de gemeente Schore werd opgegeven. Het deel westelijk van het kanaal werd bij Kapelle gevoegd en het oostelijk deel bij de gemeente Kruiningen. Zo spoedig mogelijk na ingang van deze grenswijziging werd de zittende raad van Kapelle vervangen door een nieuwe raad waarvan twee zittende raadsleden van de gemeente Schore deel uitmaakten. Over het opnieuw optuigen van de lokale maatschappelijke voorzieningen werd niet gesproken. De armenzorg in Schore viel onder het in Kapelle aanwezige Burgerlijk Armbestuur, waarvoor het gemeentebestuur verantwoordelijk was. Een doorstart van een kerkelijke maatschappelijke voorziening was niet meer mogelijk. Wel bleef de diaconie functioneren om de kerkleden te ondersteunen.
Herbouw
De gemeente Kapelle werd met de samenvoeging met Schore voor grote financiële offers geplaatst. Herbouw van de dorpskom van Schore moest tot het strikt noodzakelijke worden beperkt. Het Rijk was niet bereid hieraan bij te dragen. Het kwam tot de bouw van 6 arbeiderswoningen en een onderwijzerswoning, voor rekening van Kapelle. Er kwam een nieuwe kerk tot stand en particulieren knapten hun eigen woningen op, gebruik makend van de in het puin aanwezige stenen.
Het verlies van de school
Tijdens de kerkraadsvergadering van 26 december 1620 werd besloten een schoolmeester aan te stellen om de jeugd christelijk onderwijs te geven. Daarnaast had hij tot taak om in de kerk voor te lezen en de psalmen voor te zingen. Vanaf die tijd was er onderwijs op Schore. De school werd tijdens de beschietingen van Schore onherstelbaar beschadigd. Achter de kerk werd een nieuwe school gebouwd die in 1950 feestelijk werd geopend. Door verzakkingen, als gevolg van wateronttrekking begin jaren 70 van de vorige eeuw, werd deze school verlaten en kreeg Schore in 1977 een nieuwe basisschool aan de Boomweidelaan, met de toepasselijke naam De Tunnel.
Op 1 augustus 2017 viel het doek voor OBS De Tunnel. Niet vanwege gebrek aan leerlingen maar door een gemeentelijke administratieve fout in 1996. Het in stand houden van de school door de gemeente Kapelle werd niet langer voortgezet. De school moest gesloten worden. De leerlingen gingen daarna naar de diverse scholen in de omliggende dorpen. Dit was voor het dorpsleven een harde klap. Het sluiten van de school De Tunnel ging de dorpsbewoners aan het hart.
Zorgboerderij
Maar er kwamen ook nieuwe maatschappelijke voorzieningen naar Schore. Zoals de zorgboerderij “Rust na Onrust”. Deze is gevestigd in de oudste voormalige boerderij van Schore. De zorgboerderij is op 1 augustus 2012 gestart. Op 25 augustus 2018 is de tweede locatie van Rust na Onrust in het voormalige schoolgebouw van OBS de Tunnel in gebruik genomen. Rust na Onrust voorziet in een behoefte om dagbesteding aan gemengde groepen aan te bieden.
Dorpshuis ‘Durpshart’
Vele van jullie weten nog wel dat er een dorpscafé was op de hoek van het Nieuwe Kerkplein en de Frisostraat. Dit café heeft, naast vele anderen maatschappelijke voorzieningen, ook haar deuren moeten sluiten. Op initiatief van de Dorpsraad heeft de Stichting Dorpshuis Schore in 2020/2021 het oude dorpshuis met gymzaal omgebouwd tot een multifunctioneel dorpshuis ‘Durpshart’. Dit werd in juli 2021 feestelijk in gebruik genomen.
Afb.3. Afbeelding 3: Hoeve Rust na Onrust omstreeks begin 20e eeuw. (Winkelen C. van)
Einde
Daarmee zijn we in het heden aangekomen. Over het dorp Schore en haar geschiedenis is nog veel te vertellen. Maar aan de reeks ‘De bewogen dagen van Schore’ komt met deze aflevering een einde. Ik hoop dat jullie hiervan hebben genoten.
Afb.2. Het oude gemeentehuis uiterst links en de school rechts op de foto. (archief Goes)