Deel 8d - De Nederlands Hervormde kerk van Schore
Het kerkgebouw
In de vorige afleveringen hebben we kunnen lezen over de bijzondere personen die bij de geloofsgemeenschap van Schore betrokken waren. In deze aflevering wil ik ingaan op het centrale gebouw van Schore: het kerkgebouw.
De eerste kerk
Daarvoor moeten we even terug wat hierover al eerder is beschreven. Omstreeks 1250 is de parochie Schore gesticht. De basis hiervoor lag bij het Cisterciënzer klooster van St. Bernhard, dat stond op de kreekrug tussen de Steenweg en de Eeweg. In de 12e / 13e eeuw werd midden in de woonkern, op de kruising van wegen, de eerste kerk gebouwd. Omstreeks de 14e eeuw zal het houten kerkje zijn afgebroken en vervangen door een stenen kerkgebouw. Tot 1578 werden hier de katholieke erediensten gehouden. In 1619 is men overgegaan op de protestante erediensten.
De 14e-eeuwse kerk van Schore
De oorspronkelijke kruiskerk uit de 14e eeuw, werd door zijn onderhoud en de kleine gemeenschap te duur. Daarom werd deze verkleind. Op het gesloopte deel van de kerk werd een schooltje gebouwd. Onder de toren van de oude kerk bevond zich een doopvont van Bentheimersteen. Tijdens de Roomse periode van het kerkgebouw was de doopvont een wijwatervat geweest. In 1808 was er een grote brand in de kerk als gevolg van een omgevallen voeten stoof. In 1814 brak er wederom brand uit in de kerk, wat snel kon worden geblust. In 1819 bracht een blikseminslag schade aan de kerktoren. Het kerkgebouw ontsnapte hier tot driemaal toe aan een totale vernieling.
Tekening middeleeuwse kerk in 1743. Bron Spilman.
Situatie middeleeuwse kerk in 1832. Bron CHS Zeeland.
Verbouwing
Op 6 oktober 1909 wordt op de vergadering (kerkenraad) een punt ter sprake gebracht waaruit blijkt dat er in die tijd geen directe verbinding is tussen de consistoriekamer en de kerk. De kerkenraad en de predikant moeten dan in weer en wind vanuit de consistoriekamer buitenom naar de voorkant van het kerkgebouw. Vooral bij het dopen van kinderen is dat natuurlijk wel een groot bezwaar. Er volgt een verbouwing in de ‘allereerste kerk’ van Schore. Door het wegbreken van enkele banken en het wegbreken van een deel van een muur, is er een opening gemaakt tussen kerkgebouw en consistorie.
Verkleinde 17e-eeuwse kerk Schore. Bron v. Winkelen.
Restauratie of nieuwbouw
In 1912 wordt duidelijk dat er meer zitplaatsen nodig zijn in de kerk en rijst de vraag of de oude kerk moet worden gerestaureerd, of dat er een geheel nieuwe kerk gebouwd zou moeten worden. In de gemeente en in de kerkvoogdij verschilden hierover de meningen.
In 1913 kreeg de heer W. Bierens, architect te Kapelle, de opdracht een plan te maken voor de bouw van een nieuwe kerk met ongeveer 200 zitplaatsen. Daarnaast kreeg hij ook de opdracht een plan te maken voor eventuele restauratie van de oude kerk met vergroting van de kerk tot 200 zitplaatsen.
Nieuwe kerk 1915 tegen oude toren. Born Barth en Moerland 1994.
Enkelen wilden niet aan restauratie denken, bijvoorbeeld omdat zij geen oude muren wilden zien. Anderen brachten naar voren dat er duizenden guldens bespaard zouden worden door te restaureren in plaats van nieuw te bouwen. Zij zagen bijvoorbeeld mogelijkheden om aan 200 zitplaatsen te komen door bij het orgel een galerij met zitplaatsen te voorzien. Het moet een mooie kerk zijn geweest, want ook de burgemeester van Schore was tegen de sloop ervan. Hij was erg bang voor het verlies van het mooie centrum van zijn dorp.
Er is dus het een en ander aan vooraf gegaan, maar in 1914 begon men toch met de sloop van de oude kerk. In september 1914 werd de eerste steen voor de nieuwe kerk gelegd door de heer M. in ’t Anker. Het nieuwe kerkgebouw sloot aan tegen de oude toren van de burgerlijke gemeente Schore. Op eerste paasdag 1915 werd het gebouw in gebruik genomen door ds. Krijkamp.
Bombardementen en wederopbouw
Zo’n 15 jaar later, werd Schore zwaar gebombardeerd. Op 15 mei 1940 gooiden de Duitsers brandbommen op het dorp en werden er vanaf de Schelde granaten op Schore geschoten vanaf een Franse torpedoboot, in een poging de opmars van de Duitsers te vertragen. Hoewel de kerk nog wel overeind stond, was deze zwaar beschadigd. De pastorie was nog enigszins ongehavend, maar het was een droevig aanblik. De volgende dag viel het volledig aan puin geschoten Schore alsnog in handen van de Duitsers.
Verwoeste kerk 1940. Bron Arch Goes.
Op 3 december 1940 werd tot opheffing van de gemeente Schore besloten. Geld voor nieuwbouw was er niet en het rijk was niet bereid bij te dragen. Herbouw van de dorpskern van Schore moest tot het strikt noodzakelijke worden beperkt.
Tijdens de bevrijdingsacties op 28 oktober 1944 werd Schore opnieuw beschoten. Na de oorlog werden er, voor rekening van de gemeente Kapelle, 6 arbeiderswoningen en 1 onderwijzerswoning in Schore gebouwd. Schorenaren knapten hun eigen woningen op door gebruik te maken van de in het puin aanwezig stenen. Architect Jordanus Roodenburgh tekende voor de nieuwe kerk in de stijl van de Delftse School.
Op 10 april 1950 wordt, in het bijzijn van burgemeester Van Suijlenkom, in de kerktoren van Schore weer een nieuwe klok aangebracht. De heer Alewijn uit Goes was de prijswinnaar voor het randschrift dat luidt: Jaren had haar bronzen stem weerklonken, tot zij versmoord in de oorlogsvlak en vuur en vonken. Deez’ nieuwe klok zal roepen als de rotssteen in gevaren, het ‘Rustig te midden der woedende baren’.