Deel 8a - De Nederlands Hervormde kerk van Schore
De vorige keer hebben we de ‘droge’ cijfers over de ontwikkeling van de bevolking van Schore bekeken. Komende edities gaat het over enkele bijzonderheden uit de geschiedenis van de kerkgemeente van Schore.
Midden in de woonkern op de kruising van wegen werd in de 13e eeuw de eerste kerk gebouwd. Vanaf die tijd vormde Schore een eigen parochie met een zelfstandig bestuur bestaande uit een college van schout en schepen.
Afbeelding 1 de kerk in Schore
Van katholiek naar protestant
Eerder lazen we over de stichting van de parochie Schore omstreeks 1250. Waarschijnlijk heeft de cisterciënzer abdij van St. Bernhard (uit de omgeving van Antwerpen) hieraan bijgedragen. Deze abdij had een kloosterhoeve in de buurt van Schore. Deze kloosterhoeve werd overgenomen door het klooster Jeruzalem uit Biezelinge. De parochie Schore heeft bestaan tot aan de reformatie (16e eeuw).
Nadat in het najaar van 1578 de katholieke eredienst op Zuid-Beveland werd vervangen door de protestantse, ging in 1619 de katholieke parochie in Schore over in de protestante gemeente (toen nog gereformeerde gemeente genoemd).
Op 21 augustus van dat jaar kreeg de kerkgemeenschap onder leiding van de kerkenraad, en met medewerking van de ambachtsheren, toestemming van de classis Zuid–Beveland een ‘dienaar van het woord’ (predikant) te mogen beroepen. Bij de vergadering hierover zijn ook de predikanten uit Kapelle, Biezelinge en Kruiningen aanwezig[1]. De eerste predikant die te Schore en Vlake werd beroepen was Joannis Dambrinus De Jonghe, de zoon van de Kapelse dominee.
In 1620 telt de protestante gemeente nog niet veel leden; slechts 19 leden voor Schore en Vlake. Deze leden zitten veelal nog vast in leefgewoonten die worden afgekeurd door de protestanten. Zo mag een protestant kerklid op zaterdag niet naar de herberg of bij een paapse (katholieke) familie een verjaardag vieren. Het bedrijven van hoererij met de dienstmaagd wordt als een schadelijk zonde geacht. Van de kerkleden wordt gevraagd dit soort verkeerde daden te melden, waarna de predikant samen met de ouderling op huisbezoek ging om de kwestie te bespreken.
Om de jeugd te onderwijzen in het christelijk geloof, werd er een bekwame schoolmeester aangesteld die tevens de voorlezer en de voorzanger van psalmen in de kerk was.
Afbeelding 2 parochie Schore vóór 1612
Omstreden predikant
In 1702 werd dominee Gosuinus Buijtendijck in de gemeente Schore-Vlake aangesteld. Dit was een zeer bijzondere man. Al snel na zijn aantreden werd hij ervan beschuldigd zich, tijdens een reis per beurtschip[2] naar Goes, te hebben bezig gehouden met een kaartspel en daarbij geld gewonnen te hebben. Wanneer dit wordt gemeld bij de classis van Zuid-Beveland, valt dit niet in goede aarde. Buijtendijck voert tot zijn verdediging aan dat hij het gewonnen geld aan de koster heeft gegeven om een paar schoenen voor zijn zoon te kunnen kopen. Hij betuigt diep berouw over deze daad. Maar de bevestiging van zijn aanstelling wordt ongeveer 10 maanden uitgesteld en in die tijd komt hij onder streng toezicht te staan van de classis van Goes. De kerkenraad staat echter volledig aan de kant van Buijtendijck en stelt alles in het werk tot zijn verdediging. Er worden brieven geschreven aan het classicaal bestuur en afgevaardigden van de classis wordt de toegang tot de kerkenraadsvergaderingen geweigerd.
Het gedrag en de leer van Buijtendijck blijft omstreden. In 1710 lopen de gemoederen op en de gemeente raakt verdeeld. Dit werd zelfs buiten Zeeland werd bekend. Er volgt een onderzoek en in een classisvergadering vallen harde woorden, waarbij Buijtendijck weigert de vergadering te verlaten. Buijtendijck wordt ervan beschuldigd atheïst[3] te zijn en wordt uiteindelijk op 19 februari 1712 uit zijn ambt gezet.
Op 15 maart 1712 worden er tijdens een extra vergadering van de classis te Goes leden van de kerkenraad van Schore en Vlake uitgenodigd. Veel vragen zijn aan hen gesteld maar uit het notulenboek van die periode, dat overigens tot 1722 zoek was, blijkt dat er vrijwel geen antwoorden zijn gegeven. Op Schore worden ook de kerkenraad en de schoolmeester, die hadden gesympathiseerd met Buijtendijcks opvattingen, afgezet.
In de periode 1619 tot 1997 hebben er maar liefst 40 predikanten in Schore gestaan.
[1] Respectievelijk ds. Joannes Dambrinus den Oude, ds. Abraham Happart en ds. Loweijs van den Veste.
[2] Beurtvaart was een vorm van scheepvaart, waarbij passagiers, vracht en vee volgens een dienstregeling langs een vast traject werden vervoerd. Het was het eerste openbaar vervoer in Nederland.
[3] Iemand die niet in God gelooft.